АРВААЛЖ

                                                                                                                 Ма Жиан

Эндхийн нар үзэсгэлэнтэй жаргадаг. Өнөөдөр л гэхэд мушгирсан цагаан үүл тэнгэрийн хаяа руу нүүн одохтой зэрэгцэн нар улан туяа цацруулан баруунаа хэвийв. Би зургийн аппаратныхаа дурангаар эргэн тойрноо тольдон суулаа. Дорно зүгт уулс дүнхийж, өмнө хөврөлдөх толгод эв хавгүй сүүдэртэнэ. Сайн зураг авахын тулд улам өөдөө авирах хэрэгтэй юм байна гэж надад бодогдлоо. Төвдийн баруун хязгаар болох устай бол устай, уултай бол уултай Чантаны өндөр уулсын бүсэд би ирээд байгаа билээ. Уг нь зураг авахад сайхан газар юм. Гэвч  хоорондоо огтлолцсон түргэн урсгалт голууд, урд хөндөлдөх уулсаас болоод амархан гэгч нь төөрчихөж мэдэхээр  юм. Намайг толгойн бэлд гарахад нар бараг шингэж байлаа. Бүрэнхийн дунд зогсоод эргэн тойрноо харж байхдаа миний ирсэн зам харанхуйн дунд ууссан байхыг ажиглалаа. Өөдөөс тас харанхуй гүвээ, толгодтой тал цэлийж, нүүдэлчдийн буудал үл үзэгдэнэ. Ийнхүү би дахин нэг шөнө задгай тэнгэрийн доор ододтой ханьсан хонохоор болжээ. Сэвшээ салхи үлээсэн толгойн бэлд суугаад Байнгойноос авсан жигнэмэгээ идэж дуусгалаа. Дараа нь халаасаа уудлан зах дээрээс хумсалсан сарлагийн ааруулаа гарган хүлхэв. Эхэндээ исгэлэн амтагдахаар нь хариугүй нулимах дөхсөн боловч аажмаар ааруул зөөлөрч, сүүний танил амт амтагдах  нь  таатай.  

      Харанхуй нөмрөхийн өмнө салхи улам ширүүсэхэд, би хөнжил пүүгээгээ газар дэвсээд гуталтайгаа ороод хэвтчихэв. Дээшээ харан хэвтэж байхдаа би амьдрал, үхлийн тухай бодлоо. Төвдүүд үхлийг амьдралын нэг үе гэж үздэг болохоор төдийлөн гуньж, гутраад байх зүйл биш гээд огт тоодоггүй. Тэгсэн мөртлөө мөргөлчидсүм хийдийн төв хаалган дээр ирээд тэргүүнээ газарт хүргэн хэдэн цагаар ч хамаагүй сунаж мөргөх нь хачирхалтай. Хүмүүс юунд ингэтлээ шийтгэлээс айна вэ? Хоосон ходоодтой би маш их өлсөж байлаа. Өлөн ходоодонд минь хий хуралдан сүртэй нь аргагүй хүржигнэтэл дуугарна.

      Би өлсгөлөн гэдэснийхээ өвдөлтийг буулгах гэж хажуу тийшээ харж хэвтлээ. Улам хүйтэн болж, би даарч эхлэв. Салхиний чигийг мэдэх гэж өндийн суугаад дорноос өрнө рүү үлээж байгааг тогтоов. Баруун талд гол, цаана нь эзгүй тал байгаа болохоор миний үнэрийг салхиар авсан зэрлэг ноход дорхноо над руу ирэх нь ойлгомжтой. Цүнхнээсээ хутгаа гарган атгаад унтахаар эргэн хэвтэв. Нүдээ дөнгөж анингуут аймшигтай зураг харагдах нь тэр. Зэрлэг сарлагийн сүрэг над руу хуйлран давхиж, золбин нохой үүргэвчийг маань авч зугтав. Чоно араас минь гэтсээр шилэн хүзүүнээс минь чанга зуухад, баахан өлсгөлөн сүнснүүд намайг тойрон эргэлдсээр чих, хамар, гар, хөлнөөс минь лууван идэх мэт шүдээрээ зулгааж гарав.

      Тэгснээ миний бодолд хүүхнүүд, хөхөвчнийхөө бүлээн үнэрийг үнэртүүлсээр ороод ирлээ.

      Би анх ирсэн зүг рүүгээ харж хэвтээд бүдэгхэн гэрэл байхыг олж харав. Гэрэл зургийн аппаратаа гаргаад дурангаар нь тэр зүг харвал майхны оройгоор галын гэрэл сүүмэлзэх ажээ. Хэрвээ яваад очвол тэнд байгаа хүмүүс нэг мухартаа намайг хонуулах байх гэсэн итгэл төрсөн даруй би пүүгээнээсээ сугаран гараад, хам хум боосон болж тэврэн, тэр зүгуулын бэл уруудан алхлаа. Хоёр цаг гаруй явсаны дараа би мөнөөх майхан дээр ирээд хий ханиалган дуу өгч нохой байгаа эсэхийг шалгав. Аз болоход нохой байсангүй. Би майхны амаар зай гарган ороод явчихлаа. Галын дэргэд нэгэн настайвтар эр хөдлөхгүй сууж байх юм. Намайг Төвдөөр мэндчилэн амрыг нь эрэхэд эхэндээ тэр олж харсангүй, бодвол гал руу их удаан ширтсэн бололтой. Тэр намайг гал руу ойртон суухад л Хан үндэстэн болохыг минь мэдэх шиг боллоо. Тэгснээ хаанаас ирсэн болохыг хятадаар асуугаад инээмсэглэв. Би уул, толгодийн гэрэл зураг авч яваагаа, урд шөнө Дува сууринд хоносноо хэллээ. Гэрэл зургийн аппарат гэж юу болохыг мань эр мэддэг гэнэ. Залуудаа хэдэн жил Сера хийд дэх Бурхан багшийн хүрэл дүрийг засахад оролцож байхдаа гадаад, дотоодын  жуулчид гэрэл зураг авч байхыг харсан гэдгээ хөөрлөө.

      Би үүргэвчээ буулгаад майхан доторхийг тойруулан харсан боловч тэнд юу ч байсангүй. Тулгын чулуунууд галд улайжээ. Нүүдэлчид иймэрхүү байдлаар аялдаг нь мэдээжийн хэрэг шүү дээ. Мань эр энд өглөө юм уу эсвэл өчигдөр ирж буусан байх. Би нүдээ арчин идэх юм хайж майхныг дахин тойруулж харцаараа нэгжээд, мөнөөх эрийн дээр нь сууж байгаа хониний нэхий, эмээл, хөнгөн цагаан аяганаас өөр юу ч олж харсангүй. Түүнээс идчихээр юм байгаа эсэхийг асуухад юу ч байхгүй гэлээ. Надад галд гараа ээхээс өөр хийчихээр юм олдсонгүй. Тэр гараа сунган араасаа хэсэг хуурай өвс, бут авч галдаа нэмээд, үргэлжлүүлэн чалчиж гарав. Өлссөнөөсөө болоод түүний яриаг сонсох ч тэнхэл надад байсангүй, түүний үгэнд хааяа нэг бувтнан хариулж суулаа. Миний ухаан балартахыг харсан бололтой мань эр босоод, дээлээ бүслэн майхнаас гарав. Би ч пүүгээгээ дэлгэн дотор нь орж хэвтээд унтахаар нүдээ анив.

      Дөнгөж зүүрмэглэж байтал гадаа жигтэй чимээ гарахыг сонслоо. Зэрлэг адгуус тавхайгаараа газар дэвсээд байх шиг болохоор нь би хутгаа шүүрэн босоод майхны амыг сөхөн харав. Гэтэл мөнөөх эр сарлаг хөтлөн ирж явах юм. Тэгснээ нэг гараараа эврээс нь бариад, нөгөө гараараа амыг нь барьлаа. Сарлаг ч өөрийгөө тавиулах гэж тонгочиж эхлэв. “Туслах уу?” гэж асуутал тэр намайг цаашаа бол гэж гараараа дохиж байх юм. Мундаг чадалтай эр байх нь хэмээн бодож амжаагүй байтал нөгөө сарлагаа угз татан тонгойлгоод, яах ийхийн зуургүй хутгаа бүснээсээ сугалан хүзүү рүү нь зоолоо. Дараа нь малгайгаа авч сарлагийн  цус тосох нь тэрээ. Сарлаг муухай орилон, тонгочно. Удалгүй мань эр барьцаа тавин, сарлагаа үргээж, харанхуй руу гуйван одохыг нь хэсэг харж зогсов. Майхандаа орж ирээд малгай дүүрэн цус над руу сарвайн “Уучих!”гэснээ эргээд сууж байсан нэхийн дээрээ завилан тухлав. Янжуураа тэмтчин асааж, хуруунаасаа дусах цусыг амтархан долоох нь дотор эвгүйцэм.

      Малгайтай цусыг нь аваад би өмнөө тавьж аажмаар дэгдэх уур, хагаран алга болох хөөснүүдийг нь ажиглав. Цус бүлэгнэхийг хүлээх зуур миний нойр хийсэн одож, мөнөөх эртэй ярилцах хүсэл оргиллоо. Тэр өөрийгөө Чиу тосгоны ойролцоох бэлчээр бараадан амьдардаг нүүдэлчин гэж танилцуулав. Зургаан сарын өмнө өөрт байсан бүх сарлаг, хонин сүргээ зарж мөнгө болгоод, Дашлхүмбэ хийдэд өргөжээ. Би түүнийг цаашид яах гэж байгааг нь сонирхтол тэр өөрийгөө Гандирс хайрхан руу очиж, Бурханд мөргөөд Мансаробар нуурын ариун усанд нүглээ угаахаар явж байна гэлээ.

      Түүнийг нэг охинтой гэдгээ хэлэхэд би илүү үгэнд дурлан  хаана байгааг нь асуулаа. Мань эр охиноо хаана байгааг мэдэхгүй байгаа бололтой хариу хэлсэнгүй. Зөвхөн нүд нь хоёр тийшээ хялалзана. Би түүнийг цус уухгүй бол ухаан тавих нь гэмээр болоод ирэхээр нь тамхиа гаргаж сарвайн анхаарлыг нь өөр дээрээ татлаа.

      Энэ жигтэй эрийг яриагаа дуусмагц би Лхасад харсан нэгэн охиныг түүнд хэлэх үү байх уу гэж хэсэг тээнгэлзлээ. Ер нь хэлээд хэрэггүй юм байна гэж эцэст нь шийдсэн юм. Хэрвээ тэр охины тухай нэг л үг цухуйлгачих юм бол мань эр, миний хэл амыг сугалах шахан шалгаах нь ойлгомжтой. Охиныхоо ямархуу янзтай байсныг дуулаад түүний ухаан самуурах ч юм билүү хэн мэдлээ. Тэр надад ийнхүү өгүүлсэн юм:

      “Би хамаг мал, сүргээ зарчихаад Дашлхүмбэ хийд рүү очин, Бурханд мөргөхөөр явсан юм. Тэнд очоод Бурхан багшаас охиныг минь харж хамгаалж явахыг гуйгаад, намайг үхсэнийхээ дараа охинтой минь диваажинд уулзуулж өгөөч гэж зальбирав. Хайлаас уулыг арван есөн удаа гороолоход минь туслаач, дараа нь намайг диваажиндаа аваач гэж би эцэст нь зальбирсан минь хамгийн том алдаа болж билээ...”

      “Би чинь ээжийнхээ мөөмийг арван дөрөв хүртлээ хөхсөн хүн дээ. Ээжийн сүү тэр олон жил татраагүй нь хачирхалтай шүү. Миний аав 1959 оны Төвдийн бослогын үед алагдсан юм. Чиу нутгийн маань бэлчээр ч одоо эзэнгүй болж дээ. Чи тэрүүгээр явахдаа харах болноо. Би арван зургаан настайдаа анх удаагаа ээжтэйгээ энгэр зөрүүлж үзлээ. Бас өөр хүүхнүүдтэй ч Чиу тосгонд баяраар очихдоо амраглаад амждаг байв. Гэхдээ яагаад ч юм бүү мэд би ээжээсээ холдож чаддаггүй байсан юм. Заримдаа ээжийг цөхрөн хашгирахад би юу ч хийж чадахгүй өнгөрөөх үе олон удаа гарч байв. Зайлуул намайг ганцаараа хүн болгосон доо. Аавыг бурхан болсоны дараа тэр зөвхөн намайг гэсээр бусад айл, хунартай ч ойртож буухаа больж билээ. Гэтэл нэг удаа Лхасад байдаг Сера хийдийн хүрэл Бурханыг засварлах ажилд хүн авч байна гэдгийг би дуулаад гэрээсээ, ээжээсээ холдох сайхан боломж гарлаа гэж бодоод Лхас руу гараад гишгэлээ. Манай охин Мядаг тэгэхэд есөн настай байлуу даа. Хэрвээ охин маань өөрийгөө миний ээжээс төрсөн гэдгээ мэдвэл яаж түүнтэй хамт амьдрах байсан бол?”

      “Сэрад байхдаа би зөндөө олон янзын юм сурлаа, гэхдээ өөрийхөө хийсэн нүглээ хэнд ч хэлсэнгүй. Би өдөр болгон ажлаа дуусгаад, сүмийн гол хаалганы өмнө сөхөрч мөргөн нүглээ наминчилдаг байв. Гэхдээ би ээжийнхээ хөхийг үлгэж өссөн болохоор тэнд байхдаа хуруугаа хөхдөг болсон юм.”

      Хэдхэн хоромын өмнө хуруунаасаа урсах цусыг хөхөж байсныг нь санаад би түүнийг ямархуу сувьдаг жаал байсан бол гэж бодлоо. Энэ хачин эр бараан арьстай, арзайн ургасан үсээ дагз руугаа налуулж, ягаан бөсөөр боожээ. Галын улаан гэрэлд духных нь судаснууд гүрвэлзэн тодорно. Ярихдаа гараа занган, нүд рүүгээ унасан үсийг хойш сэгсэрэх нь мангас мэт.

      “Лхасад таван жил болоод миний хийсэн нүгэл ариуссан байх гэж бодон гэрийн зүг явлаа. Мядаг арван дөрөв хүрсэн байв. Би тэндээс охиндоо хэдэн солих хувцас, эсгий гутал аваачиж өгсөн юм. Мядаг өөртөө хувцас оёж өмсдөг болсон байлаа. Заримдаа миний өвөр дээр гарч суугаад үсээ Лхасын хүүхнүүдийн маягаар сүлжүүлдэг байв. Хоёр жилийн дараа гэхэд тэр насанд хүрч, ээжтэйгээ улам адилхан боллоо. Манай нутагт хүүхнүүд үдийн ид халуунаар дээлээ эр хүн шиг сугалдаргалдагийг чи харсан л байх.”

      Би аялж явах зуураа дээлнийхээ энгэрийг тайлсан хүүхнүүдийг харсан гэдгээ хэлж, ээж нь яасаныг асуулаа.

      “Лхасаас намайг ирээд хоёр жил болсоны дараа ээж нас барсан юм. Мядаг надтай малд явахдаа дээлээ сугалдаргалан, нүцгэн хөхөө гаргах нь намайг байж суух аргагүй болгодог байлаа. Нэг өдөр бүүр тэсэхээ байгаад эм хонь барьж аваад дэлэн хөхийг нь хөхөж хүртэл үзэв. Намайг ингэж мундраа хутгаж байхыг Мядаг харчихаад унтахдаа өөрийгөө битүү хулдаж, надаас аль болох хол унтдаг болжээ. Тэр үеэс эхлэн би архи ууж эхэлсэн юм. Хуучин зуршил маань эргэж ирэх нь гэдэг айдаст би автлаа.”

      “Ноднин манай энэ хавиар нэг худалдаачин айлаас, айл хэсэн ирвэсний арьс, хуучны эд зүйлс худалдаж авсаар манайд ирдэг юм байна. Донров гэгч тэр эр овоо боловсролтой, хятадаар гайгүй ярьчихна. Лхасад цалинтай алба хашдаг гэж байсан. Үнэндээ тэр маш муу хүн байв. Тэнгэрт ниргүүлж, тамд төрөөсэй! Зарж байсан бараанууд нь гэхэд хөнгөн цагаан тогоо, хуванцар данх, гэзэгний боолт шүү...”

      “Тэр тэгээд охинд чинь дурлаж орхисон уу?” гэж би түүний яриаг таслав.

      “Би тэр муу хогийг майхандаа хонохыг зөвшөөрсөн даруй гудсаа чирч ирээд охины орны урдуур дэвсэн, тэр шөнөдөө охинтой минь унтчихлаа. Мядагийн зөөлөн гинших нь надад сонсогдсоор байв. Намайг доромжлоод байгаа юм шиг санагдсан ч би охиноо Донровтой гэрлүүлж явуулаад, хуучин унасан нүгэлдээ орох аюулаас ангижирч болмоор санагдлаа. Тэр шөнөөс эхлээд би дахин хуруугаа хөхдөг болов.”

      “Донров манайд хоёр долоо хоног хэртэй боллоо. Мядаг өдөр болгон түүнд мах шарж өгч, дарсаар дайлдаг байв. Буцахынхаа өмнө Донров үсний хавчаар, хуванцар бугуйвчны хамт Мядагт өглөө. Тэр өдөр би бүтэн өдөржин малаа хариулаад майхандаа тэр хоёрыг дураар нь үлдээсэн юм. Ажиглаад байхад Донровын ааш, зан тун тогтворгүй, өдөр ирэх тусам догшрох янз орж байв. Гуч хүрээгүй байж эмэгтэй хүнийг надаас ч дор харааж байх юм. Мядагийг түүнд тэгтлээ их татагдаагүй бол би тэр мууг аль хэдийн гэрээсээ зодоод хөөгөөд явуулчих байсан юм.” Энэ тухай ярьж байхдаа мөнөөх эр нилээн тэвдэж, нүд рүү минь нэвт ширтэв. Сарлагний цус бүлэгнэжээ. Би гараараа бүлэгнэсэн цусыг тэр чигээр нь хамж аваад хоосон малгайг нь эзэнд нь эргүүлэн өгөв. Дараа нь хутгаа гаргаж цусаа хоёр хуваагаад хагасыг нь түүнд барилаа.

      “Донров миний хундага руу тасралтгүй архи хийж байв” гээд мань эр над руу нэг харснаа үргэлжлүүлэв.

      Тэр гэнэт худлаа яриад байгаа юм шиг санагдсан тул би харцаа буулгаж, цус болсон гар руу нь ширтэн суув. Бүлэгнэсэн цусан дээр галын гэрэл гялалзана. Миний хутганы ирэн дээр туссан галын гэрэл өнөөх эрийн нүүрэн дээр туслаа.

      “Донров ч их согтуу байсан биз” гэсээр мөнөөх эр яриагаа үргэлжлүүлэв. “Би түүнээс охиноо хайрлаж, харж явахыг гуйгаад, ганцаараа түүнийг өсгөх амаргүй байсан” гэдгээ хэлсэн юм. Тэр ч бас охиныг минь харж хамгаалж явна гэж тасралтгүй амлаж суув. Намайг тэр “Аав аа” гэж дуудахад би тачигнатал хөхөрсөнөө санаж байна. Мядагийг өөрийнхөө ээжээс төрсөн гэж өөрийнхөө хэнд ч хэлэхгүй гэж бодож явсан зүйлсээ Донровт би ярьжээ. Үүнийг сонсоод Мядаг час хийтэл орилоод намайг худлаа ярьж байна гэж Донровт хэлсэнийг санаж байна. Миний ярьсан зүйлс Донровыг ихэд гайхуулсан бололтой, тэр надад улам их дарс хундагалж байлаа. Нэг мэдэхэд би ухаан тавьжээ. Донровоос охинтойгоо унтья гэж гуйсан бололтой. Донров хэдийгээр надад зөвшөөрсөн ч Мядаг хилэгнэн догширч, намайг хаа таарсан газраа өшиглөж, цохиж гарчээ. Түүнийг ийнхүү дийлдэхгүй болохоор нь Донров барьж аваад “Энэ шөнө эцэгтэйгээ энгэр зөрүүлэхгүй бол би чамайг авч явахгүй ” гэж байж нэг юм номхруулсан бололтой. Ямар ч гэсэн Мядаг нэг ч үг хэлэлгүй миний өвөрт орсон...”

      “Маргааш өглөө нь би Мядагийн дээр сэрлээ. Тэр шөнө олон жилийн турш өөртөө хуримтлагдаад байсан бүх зовлон, тарчлаанаа дэлгэж орхижээ. Эхлээд би өөрийгөө зүүдэлсэн байх гэж бодлоо. Гарч шээгээд, бүрэн сэртлээ гадаа хэсэг зогсов. Эргээд майхандаа ортол Мядаг баглаж тавьсан хувцаснуудынхаа цаагуур нуугдлаа. Би ч тэр даруй гараад морио унаж тал руу давхив. Орой болсон хойно эргээд иртэл Донров, Мядаг хоёр аль хэдийн явсан байлаа.”

      “Тэр жил би Цалад очиж намаржсан юм. Мядаг намайг хэзээ ч дахиж эцгээ гэж үзэхгүй гэдгийг би мэдэж байсан боловч түүнийг олж уулзах хэрэгтэй гэж бодогдоод байв. Цалад ирээд охиноо сурагласан боловч харж мэдэх хүн огт таарсангүй. Явсаар байгаад тэргэнцэрт мухлагийн худалдаачнаас сар гаруйн өмнө арьс ширний худалдаачин эр, залуу эмэгтэйг тэргэн дээрээ аваад явж байсан тухай хэлэхийг сонсов. Шигацэ нутгийн аялагаар ярьдаг тэр эр, нөгөө хүүхнээ хэлэх хэлэхгүй үгээр харааж байсан гэнэ. Үүнийг сонсоод би хэдэн сарлагаа зах дээр зарж гарын бэл хийгээд Шигацэ руу явахаар шийдлээ.”

      “Шигацэд ирээд би охиноо хайж байна гэж хэлэхээс санаа зовоод, Донров гэдэг танилаа сураглаж байна гэж хүмүүсээс асуусаар явав. Донров нэртэнгүүд энд тоолж барамгүй олон ажээ. Би явсаар байгаад арьс, ширний худалдаачин нэг эрээс өөрийнхөө хайж байсан Донровыг төв рүү  тавилга авчирахаар явсан гэсэн там тум сураг гаргав. Бас Шигацэгээс хорь гаруй мод газарт байдаг гэрийг нь заалган алхлаа. Намайг очиход Мядаг тэнд байсангүй, харин Донровын эх нь сууж байлаа. Би түүнд өөрийгөө Мядагийн садангийн хүн байна, гэрээс нь захиа авч ирлээ гэв. Миний үгийг сонсоод шулам шиг царайлсан эмгэн “Чи тэр золигийн зулбасгыг хайж ирээ юу? Би тэрнийг чинь аль хэдийн хөөгөөд явуулсан. Манайхан гадны хүнтэй холилдох дургүй. Аврагч Бодисатхва сүнсийг нь там руу илгээгээсэй” гэлээ.

      “Би буцаж алхсаар Шигацэд ирээд хэдэн өдрийн турш Дашлхүмбэ хийдийн хүрд эргүүлэн гороолохоор болов. Миний уулзсан настайчууд, насаар арай хорь хүрээгүй гэмээр нэгэн охин энэ хавийн бүх болох бүтэхгүй хүмүүстэй хаа сайгүй хурьцаж яваа тухай ам мэдэн чалчицгаахыг ч олж сонслоо. Тэр охиныг гудамжинд амьдарч, мөргөлчидийн өгсөн юмаар хоололдог гэнэ. Хүмүүсийн амнаас түүнийг Чиу нутгаас ирсэн гэх нь дуулджээ. Үе үе ухаан санаа нь орж гараад, бараг нүцгэн шахуу явж харагддаг байсан гэлцэнэ. Гудамжинд хэдэн сар амьдарсаны дараа доод бие нь өмхийрөөд, эрчүүд ч ойртохоо байсан аж. Настайчууд түүнийг өрөвдөхийн хажуугаар эцэг нь гэж ямар өөдгүй хог байдаг бол гэж гайхан дуу алдацгаахыг сонслоо. Тэдний үгнээс би өөрийгөө арчаагүй амьтан, адгийн шаар хэмээн зүхэж эхэлсэн юм. Бүтэн өдөржин би нүглээ наманчилах гэж сунаж мөргөхөөс өөрийг хийхээ болилоо. Хөөрхий охиноо олж авахад минь туслаач гэж олон ч удаа Бурханаас гуйж билээ...”

      Энэ мэт олон зүйлийг мань эр надад ярьсанаас би дээрхийг онцлон авсан юм. Тухайн үед түүний цорын ганц хүсэл “бушуухан үхэж далд орох” байлаа. Хайлаас уулыг гороолж явсан үй олон мөргөлчидийн ихэнх нь давааны бэлд нас эцэслэдэг гэдгийг ч сайн мэдэж байжээ. Үхэхээсээ өмнө хэдий чинээ олон гороо хийнэ, төдий чинээ дээд төрөл авна. Үүнийг бодохоор түүнд амьд, үхсэн эргэж ирэхийн ялгаа үл харагдана.

      Майхны тооноор савсах утааг дагуулан харвал үүр хэдийнээ цайжээ. Миний ходоодонд орсон сарлагийн цус дотор бялууруулан, эхүүн үнэр нь аманд амтагдана. Би ганц ширхэг хатсан сармисны хумс халааснаасаа олоод тэрхүү заваан үнэрийг дарахаар шажигнуулан зажиллаа. Нүдний зовхи хар аяндаа унав. Нөгөө эр сууж байсан нэхийн дээрээ сунайгаад, хөнгөн цагаан сав дэрлэн хажуулж, тарни уншихад түүний амнаас гарах өмхий үнэрээр майхан дорхноо дүүрэв.

     

      Нөгөө эртэй би зэрэгцэн хэвтээд Лхасад байдаг Бархо зах дээр харсан охиноо бодлоо. Төвдийн өндөрлөгт байнга үлээж байдаг салхинд тэр охины дугуй нүүр, цулцгар хацар нь улайсан байж билээ. Үсэнд нь оюу шигтгээтэй зүүлт байсангүй, харин сарлагийн сүүл мэт арзайн сэгсийсэн байв. Нүүр рүүгээ унжих ширэлдсэн үсээ хойш нь болгох санаатай  арагш дэмий л  илнэ. Хэн нэгэн өөрийг нь харж байгааг мэдээд толгойгоо өргөн өөдөөс нь харж инээмсэглэнэ. Мөнөөх хүн зогсоод өөрийг нь хөөж, туун чулуу шүүрэн шидлэхгүй тасралтгүй харах аваас хэлээ гарган өөдөөс нь мэндчилнэ. Нүднийх нь доод зовхи үл мэдэг бүлцийн харагдах боловч амаа том ангайлган инээхэд  нүднээс нь сайхан сэтгэлийг илэрхийлэх туяа цацарна. Энэхүү инээмсэглэл нь зүлэгт талын цэвэр агаар шиг өндөрлөг газрын хүүхнүүдийн инээмсэглэл ажээ. Үй түмэн хүмүүс бужигнасан гудамжны тоос, дуу шуугиан түүнийг тавгүйтүүлэв бололтой. Хажуугаар нь өнгөрөх хүмүүс түүнийг үл тооно. Охин ч гэсэн тэднийг үл ойшоон сарлагийн мах зарж байсан лангуун доогуур шурган орлоо. Өршөөл, энэрэл гуйн хэдэн өдөр сараар тасралтгүй мөргөсөөр духан дээгүүр нь нарийхан үрчлээ суужээ. Гудамжаар өөдөө сөргөө холхигсодоос хэн нэг нь түүн рүү өрөвдөн харахыг мэдмэгцээ, охин зүүн хөхөө гарган толгойгоо тонгойлгон хөхөж байснаа дахин инээмсэглэх аж. Аманд нь ордог зүүн хөхнийх нь товч хавдаж сунан цайж харагдана.  Охиныг лангуун доогуур шургахад махны худалдаачны унагаасан өвдөл цөвдөл олж идэхэд бэлэн золбин ноход хөл хавиар нь эргэлдэнэ.

Орчуулсан Гамбино

2016 он